
AGIYO
The Official IPEd and Kalanguya Community Paper
of Nansiakan National High School
Kayapa, Nueva Vizcaya



AABIG
AABIG (Kalanguya Prose)
(Short Stories, Fables, Parables, Legends)
AABIG is a kalanguya term for prose like short stories, legends, fables, parables, anecdotes and the like.
Man-aabig or Story telling is one of the Kalanguya Practices wherein the elders gather the kids around the bonfire (intokkan) in the hut and tell stories, fables, folktales and many others to entertain them while keeping the fire of the pig’s food (upi) or before sleeping because in a typical kalanguya family, the members sleep together since there are no rooms available for every member. This activity makes the family bonding stronger and closer.
There are three main purposes of sharing aabig. The Kalanguya people, especially the elders often share aabig to the kids before they go they go to bed to: a) drive a point or instill values; b) give a point of reflection and ; c) make the kids sleep easily for them to finish their tasks.
DAYUMTI
DAYUMTI
(Kalanguya Short Songs)
Dayumti is a kalanguya term for short songs which is very close with the characteristics of a nursery rhyme.
Elders usually sing Dayumti while resting from a tedious work in the kaingin. Basically, the theme is about realities of life, chores, and ordinary things that affect daily living.
KAMKAMTI LIYA-LIYA
Kamkamti liya liya
Kanto’y babo’y toy lima
Malango et duduwa
Daka pan duwan ina
Andi annangon ama
Naukat’ey limmuwa
Igman angka ngo’y baka
Idman di kinkinabba
Pilim I mangkataba
Lamlamohan to’y banga
DI-NENG KAN DULI-DULI
Di-neng kan duli-duli
Denglen ko’y nangih Dakmi
Igman di gawwan bel-ew
Gawwan bihu-lak aman
Pinukaw lan ama to
Ni gabol I duweng to.
MANOK KON PUKAW
Version 1
Manok kon pukapukaw
Nanpa-tok di bonyakkaw
Kamano-dong ni tayaw
Tayaw ni akkokollaw
Version 2
Waday manok kon pukaw
Pimma-tok di bunyakkaw
Kaman-ohdong ni tayaw
Tayaw ni kakadangyan
MANOK KON PUKAW
Bangu-bangon ka ina
Kapan hi-bak ni aba
Ballunen mid duwengan
Et mi ngod man hiddaan
Ay inuy ni kumbilan
Ba-ba-tok I aw-awan
Batu-bato’y gappakan
Be-bewek ngo’y ahollan
Diman I pannammatan
Ni bukbukin kumbilan
These songs were researched by the ESP 9 students
Waday hekey abong ni kapantaltaluin utot. Hay maka-abong niman han-ahawan naba-kol tan na-ama ni andi ungnga da nem wada’y manok tan baka da.
Hota naba-kol ka-on-anga-angat tep kakakanna ni hi utot hota pegey ni intalo da. In-amag to hota hantok dima dugdugo at hay makna hi utot. Idi toka pan-i-amag, inang-ang ni hi utot et ag law lilimaw dima kad-an ni pegey. Na-ag-agngan higato et to intibaw hi Manok.
“Na-ag-agnganak Manok, aggak nangnangan ni pigan eggew, wada dadan i hantok dima nakapangani,” kan utot ni kaman geyenggeng ni agang to.
“ Way tegel mo, hi-gam od ngo tan. Andi annak I problemak tep ambanaw ima peyew nima naaman kamamakan ni hi-gak,” kan Manok et nandakog la ni hi Utot.
Palalo’y linggayo ni hi Utot nem inang-ang to hi Baka. Himanop et to inhel I likna to.
“ Baka, da-daimak gan ya problemak, na-ag-agnganak tep agak nangnangan ni pigan eggew. Wada dadan I hantok dima nakapangani.” inhudhod to ni hi Baka.
“Idtan kayman ngon ambal-at itan ni problemam, menne idya a andi pahding ko tep naka-ungka-ungkan tep idyan magabay I gabot,” inhumang ni hi Baka.
Idi malabi dima abong, wada’y kamangngala dima kad-an ni hantok. Dingngel nunta na-ama et to inang-ang hota galtim ni inpakat ni hi ahawa to tep kanto ay annuy nagkana law hota utot. Ambilunget ni peteg dima dugdugo, et agto ang-angen hota kad-an ni nankana. Toka kanapkapa hota kad-an ni hantok men wada’y nangalat ni taklay to. Timakok et imali lih ahawa to. Idi ang-angenda uleg gayam hota nangkana at hota ikol ton aboh I nai-ipit.
In-ilaw dad abong ni mabaki hota na-ama et kanto ay “kahapulan tayo’y gulitban pahida tayon hi-gato at hiya’y maukat ali hota gita ni uleg.”
Imakad hota naba-kol at to dimpap hota manok. Inang-ang ni hi utot ni pinalpal dah manok et in-aw-aw da, et palalo’y kaahi to nem andi ma-amagan to.
In-ilaw da nunta na-ama et hi-gato’y inhida to tan nanhi-yop ni dekel digo.
Maagahan et koma hota naama, nem gapu ta adawi I didinlan nonta naba-kol nunta to nanglaan ni manok, nanlanat law di engel nunta naama hota gita ni uleg. Idi malabi, netey.
Ka-onka-onkan hi utot ni pegey dima dugdugo men himawang iday dekel ni too. Inam-taan to ay netey hota na-ama.
Dekel ida li hota himawang ni dima-dan nangiku-ko nunta netey et gapu ta na-agngan ida et andi adom ni paihida nunta naba-kol ida nunta too, wine-tek da hota baka et hi-gato’y inaw-aw da.
Inang-ang muwan iman ni hi utot et palalo’y linggayo to tep hekey to law ni nabay-an. Andi law I kahaphapit to, inaw-aw ida la nunta namakan.
Nuntan ni malabi, kaman nemnemnem hi utot. Toka nemnemnema I napahamak idan ma gait to. Agmaka-ugip tep nan-adom I danag tan gaya to.kamandanag tep agto amta no hipay mahamak ni hi-gato ni wa-wa to. Kaman gaya tep anggan hipay agang ni lina-kam to nunta na-ag-agngan to, nambiyag paylang hi-gato. Nai-ugipan lan wada’y imeh di luppa to.
Idi naugip wada’y pehpehed ni uugip to. Inaygan kuno nunta naba-kol dima abong to et indawtan to pay ni dekel ni kenen to. Han kanto kuno ay, “idya a hi-gata law ni aboh I nabay-an, pantalo ka law diya abong ko et idawdawtan taka law ni nayon ni kenen mo.” idi nabangon, nan-am-amta ay uugip gayam ni aboh iman nem wada ladta hota gaya di puho to tep kamanbi-biyag paylang anan hi-gato. Tinangay to’y Kabunyan et kanto ay,
“Haballin kabunyan,
ni mo nani-ti-bayan
ni hi-gak ni pinalsuwam.
Hota aggak naknaan
di hantok ni hi Hunay.
Anggan nak na-ag-agngan,
hi manok tuak ngini-ngian,
hi baka agtoak dina-daan,
Nem hi-gam,
agmo-ak in-u-uway,
Nadayaw ka Kabunyan.”
At hiyaman palallo’y gaya ton an nandaladalan et waday inaphol ton utot ni gait to ni nangikuyog lan hi-gato di kad-an ni aagi to. Mandugi law niman magaya-gaya law ni nayon hi utot.
HI UTOT, HI BAKA, TAN HI MANOK
by: MARIVIC S. KINDAHAN
Bunbuntiya
(Kalanguya Riddles)
http://www.slideshare.net/marivicsalvekindahan/kalanguya-riddles-ikayo-manbunbuntiya-kisso
http://www.slideshare.net/marivicsalvekindahan/kalanguya-prose-legends-myths-fables-folktales-aabig
KALADAG
KALADAG NI PANKAKDAW
NI PANNAKAIHALAKAN
DI LAWAN TIMPO
ONO KALAMIDAD
Translated by: MARIVIC S. KINDAHAN
Translation of the Oratio Imperata (Prayer for Deliverance from Calamity) from:
Manakabalin a Diyoh mi,
Mika ittaulin higam i eteng ni halammat mi, ta hakey kami ni naigait ida nunta nakaskasdaaw ni pinalswam.Halammat ni hemek mon hi-gami ta moka iddawat i kahappulan mi tan hutta kinalinteg mon kamangiddalan ni pehed ni pan biyag mi.
Mika ammina ay nakabahol kami di hangwanan mo tan di gait min palswam. Binahbah mi i bindihyon mon peh-pehed ni ag-lawlaw mi. Agmi inaywanan iday indawat mon pannam-ayan mi. Ket ni hayya nantaulin higami i bunga ono indawat ni lawan-immag mi.
Ni hayya, mika liknaay pudot ni lubong,waday layus, gaday, kulang i danum, puwek ,yegyeg tan adum pay ni paspasamak ni kamangidawat ni ligat ni biyag mi.
Ngem mannanga-asi (mehmehmek) a Diyoh mi, kakdawenmi kadi i pammakawan mo ni amin ni nanbaholan mi.
Kakdawan mi Ama nga iadawwi mo kami di amin ni paspasamak gabul ni bungan lawan amag mi. Ama ,ilak-am midday anhemek min pamilyami ni bantayim ida koma, Ama.
Idwat mo kadin hi-gami i pehed ni nem-nem,likna tan li-teng tan mangi peptek idan pinalswam nama-ma hutta gait mid dan to-o a makahapol ni tulong.
Yayay kadaw tan kaladag mi di ngadan nan Jesus, AMEN…